ADHABU MBADALA KATIKA KESI ZA JINAI NA FAIDA ZAKE KATIKA JAMII
UTANGULIZI
Tangu
awali kumekuwepo na aina mbalimbali za adhabu ambazo zimekuwa zikitolewa kwa
watu waliokuwa wakiikosea jamii. Baadhi ya adhabu zilizokuwa zikitolewa ni kama
kukatwa kichwa, kuchomwa moto hadi kufa, kukatwa mokono, kutelekezwa kwenye
visiwa vya mbali na kuachwa huko n.k.
Ili
kuondokana na adhabu hizi za kinyama na kikatili, adhabu ya kifungo gerezani
ilibuniwa. Kuanzishwa kwa adhabu ya kifungo kulienda sambamba na uanzishwaji wa
magereza kwa ajili ya kuwahifadhi wahalifu waliokuwa wanahukumiwa adhabu za
kifungo.
Kutokana
na mabadiliko ya kiuchumi yaliyokuwa yanaendelea katika Jamii, uhalifu nao
uliendelea kukua kwa kasi na magereza yaliyokuwapo yakashindwa kuhimili wimbi
hilo. Msongamano ulianza kujitokeza magerezani na kufanya Huduma magerezani
kuanza kuzorota, hivyo Jamii ikaona kuwa kuna umuhimu wa kuanza kutafuta adhabu
Mbadala
ya kifungo hasa kwa wahalifu wa makosa madogo madogo, na kifungo
gerezani kikabaki kwa wahalifu sugu ambao wanaonekana kuhatarisha usalama wa
Jamii.
Kutambua
umuhimu wa kuwepo kwa adhabu mbadala, Umoja
wa Mataifa katika Azimio lake Namba 45/110 la tarehe 19 Desemba 1990 ulitoa
toleo maalum lililohimiza nchi wanachama kuanzisha utaratibu wa kuwa na adhabu
Mbadala wa kifungo na kuona umuhimu wa kuhusisha Jamii zaidi katika utekelezaji
wa adhabu za makosa ya Jinai.Katika jitihada za utekelezaji zilizofuatia azimio
hilo duniani kote, ikaridhia kwamba adhabu mbadala wa kifungo zina gharama
nafuu zaidi, ni za kiutu zaidi na zinafanikiwa zaidi katika urekebishaji wa
wahailifu.
Hata
hivyo, katika kusisitiza umuhimu wa kuwa na adhabu mbadala itakayoweza
kuwafanya wahalifu watumikie adhabu zao katika Jamii badala ya kwenda
magerezani,aliyekuwa Rais wa Jamuhuri Muungano wa Tanzania wa awamu ya tatu Mhe. Benjamini W. Mkapa katika hotuba
yake aliyoitoa wakati wa kufungua mkutano wa wakuu wa Magereza nchini
uliofanyika Capricon Hotel, Marangu Moshi tarehe 19 Aprili, 2001 alikuwa na
haya ya kusema. (ninamnukuu)
“Ninafurahi kuwa hapa nchini kama ilivyo
duniani kote,maswali yanaulizwa iwapo adhabu ni Jela tu. Na takwimu zinaonyesha
kuwa si wahalifu wote wanaogopa jela. Maana, kati ya asilimia 12 – 15 ya
wafungwa wote wanarudia uhalifu, na kujikuta wanarejea jela kila mwaka. Takwimu
pia zinaonyesha kuwa wengi wao ni wale wenye vifungo vifupi chini ya miaka 5.
Hawa ni wale wenye makosa madogo madogo ambao wangeweza kutafutiwa adhabu
nyingine badala ya kulundikwa gerezani ambako inaelekea wanapazoea,na pengine
kujifunza uhalifu zaidi badala ya kujirekebisha……”
Lazama sasa tubuni utaratibu wa kuadhibu
wahalifu kwa njia itakayosaidia zaidi kuwarekebisha, si kuzidi kuwatumbukiza
kwenye uhalifu, na bila kuibebesha serikali gharama kubwa mno. Ningependa
Wizara ya Mambo ya Ndani kwa kushirikiana na Jeshi la Magereza, na kwa
kuzingatia uzoefu wa nchi nyingine, walete haraka Serikalini mapendekezo ya
mabadiliko ya Sheria yatakayowezesha wahalifu ambao hawana hatari yoyote kwa
Jamii watumikie vifungo vyao nje, na watumikie Jamii kama sehemu ya adhabu
zao…..”
Napenda nitumie fursa hii kutoa wito kwa
Wananchi kwa ujumla kuyakubali mabadiliko tunayokusudia kuyafanya kwani
tunayafanya kwa nia njema kabisa ya kuboresha mfumo wetu wa sheria na haki.
Serikali itahakikisha kuwa tahadhari zote zinachukuliwa ili kuzingatia kwa
ukamilifu lengo kuu la kilinda na kuimarisha usalama wa Jamii…”
MAANA YA ADHABU MBADALA
Adhabu
mbadala kimsingi ni adhabu yoyote mbali ya
kufungwa gerezani inayotolewa na Mahakama kwa mhalifu aliyetenda kosa la jinai.Hata
hivyo kwa kuzingatia mazoea ya muda mrefu adhabu ambayo imezoeleka zaidi ni
kuwafunga gerezani wahalifu waliotiwa
hatiani.
Aina
ya vifungo/ adhabu mbadala ni pamoja na:
i.
Kuachiwa kwa masharti
ii.
Faini
iii.
Extra Mural Labour(GN No.77/1968) Sheria
ya magereza inayohusu wafungwa wa
vifungo vya nje ambao hufanya kazi si chini ya masaa 6 chini ya
wakurugenzi.
iv.
Watakao achiwa kwa Parole(The parole
Boards Act, No.25/1994)
v.
Huduma kwa Jamii (Community Service
Order) Adhabu hizi mbili zinasimamiwa
na Maafisa Huduma kwa Jamii na maelezo
ya namna ya utekelezaji wake kwa kifupi ni kama ifuatavyo hapa chini;
vi.
Majaribio na ujenzi wa Tabia(Probation
Order)
COMMUNITY
SERVICE ORDER
Kwa
kifupi Adhabu ya Huduma Kwa Jamii (Community Service) ni aina ya hukumu
itolewayo na Mahakama kwa mtu aliyepatikana na hatia kwa kosa la jinai na
kuhukumiwa kifungo kisichozidi miaka mitatu (3), ambapo mtuhumiwa hupewa adhabu
ya kufanya kazi ya kutoa huduma kwa jamii bila malipo kwa faida ya jamii badala
ya kutumikia kifungo gerezani.
Katika
utekelezaji wa adhabu hii mamlaka mbalimbali zimepewa nafasi tofauti kuiwezesha
adhabu hii kutekelezeka;
a)
NAFASI
YA MAHAKAMA
Utaratibu wa wafungwa
kufanya kazi za kuihudumia jamii kama adhabu mbadala unatokana na amri ya
Mahakama.
Mahakama chini ya kifungu cha 3(1) (a) (b) cha Sheria ya Huduma kwa Jamii Na. 6/2002 imepewa
uwezo kisheria wa kutoa amri hiyo kwa wafungwa waliotiwa hatiani kwa makosa
ambayo kifungo chake kwa mujibu wa sheria hakizidi miaka mitatu bila kujali
iwapo ina faini au la, au wale ambao adhabu iliyowekwa kwa mujibu wa sheria ni
zaidi ya miaka mitatu lakini Hakimu, kutokana na uwezo aliopewa kisheria,
akaamua kutoa adhabu ya kifungo kisichozidi miaka mitatu.
Amri hiyo vile vile inaweza
kutolewa baada ya Hakimu kupata ushauri kutoka kwa Mkuu wa Gereza pale ambapo
Mfungwa anayehusika tayari yuko gerezani. (Kifungu cha 52(2) cha Sheria ya
magereza Na.34/1967 kama ilivyorekebishwa kwa Sheria Na. 9/2002)
b)
NAFASI
YA MAGEREZA
Kifungu cha 52(1) cha
sheria Na.34/1967 kinamtaka mkuu wa gereza baada ya kujiridhisha kuwa mfungwa
aliyeko gerezani kwake ametimiza sifa na vigezo vya kumfanya atumikie adhabu
yake chini ya utaratibu wa Huduma kwa jamii, kufanya yafuatayo;
(i)
Amshauri mfungwa juu ya uwezekano wa
kutumikia adhabu yake chini ya sheria ya Huduma kwa jamii.
(ii)
Kupeleka mapendekezo ya kuridhia kwa
mfungwa katika mahakama yenye mamlaka mahali alipo mfungwa tayari kwa kuanza
mchakato wa kumfanya atumikie adhabu yake chini ya sheria ya Huduma kwa jamii.
I)
PROBATION
ORDER
Amri
hii hutolewa na mahakama kwa kuzingatia kifungu Na.3 (1&2) na 4 cha sheria
sura 247(The probation of offender’s Act, Cap. 247) Ni matakwa ya sheria hii
pia kwamba amri hiyo itolewe baada ya kujiridhisha kwa taarifa ya uchunguzi wa
kijamii(social enquiry report) ambayo itakuwa imewasilishwa mahakamani na
‘Probation Officer’au Afisa Huduma kwa jamii.
FAIDA ZA ADHABU MBADALA KATIKA
JAMII
1. - Kukabiliana
na suala la msongamano wa wafungwa gerezani.
Kupunguza
gharama za kuendesha Magereza kwa kupunguza watu wanaotegemea huduma ya
magereza ikiwa na maana kwamba wafungwa gerezani wanahitaji chakula,mavazi,
matibabu n.k kama binadamu wengine wote na hilo ni jukumu la serikali ambayo
sisi sote tunaitumikia.
3. Kupunguza
utegemezi wa kifungo gerezani kama ilivyo sasa.
4. Kuishirikisha
Jamii katika kuwarekebisha wahalifu
5. Kuiwezesha
jamii kunufaika moja kwa moja na kazi watakazofanya wahalifu
6. Kuwawezesha
wahalifu kuendelea kutunza familia zao na hata kujizalishia mali na kujiongezea
vipato vyao huku wakiendelea kutumikia
vifungo vyao.
7. Kuwaepusha
Wahalifu ambao sio wazoefu na madhila yatokanayo na maisha ya Gerezani kama
vile kujifunza tabia mbaya kutoka kwa wahalifu sugu(core criminals),
kuambukizana magonjwa n.k
8.
Kuwaondolea
Wahalifu unyanyapaa (prison Stigma)MAKALA HII IMETOKA KATIKA MTANDAO MWENZA WA BLOG HII UNAOMILIKIWA NA FRANCIS GODWIN - Sumia
